Puszcza Bialowieska jest najstarszym chronionym, unikatowym obiektem przyrodniczym we wschodniej czesci Europy. Potezny las o powierzchni okolo 125 tys. ha jest rzeczywiscie godny swego miana i ochrony. Zachowujac w duzej mierze naturalny charakter stal sie ostoja, czesto ostatnia, wielu tysiecy gatunkow zwierzat i roslin, w tym swojego krola - zubra.

Jednak Puszcza to nie tylko przyroda, to takze ludzie i ich historia. Od wiekow ja „oswajali", kolonizowali i eksploatowali. Osadnictwo bylo zwiazane z Puszcza od zawsze. Puszcza stanowila pogranicze, gdzie stykaly sie rozne grupy etniczne i wyznaniowe. Co najmniej od XV wieku istnialo na obszarze Puszczy Bialowieskiej sasiedztwo dwoch grup ruskich: naplywajacej od polnocnego wschodu ludnosci bialoruskiej - z rejonu Wolkowyska oraz przybywajacej od strony Brzescia maloruskiej ludnosci wolynskiej. W pozniejszym czasie wsrod mieszkancow wnetrza Puszczy pojawili sie budnicy z Mazowsza oraz imigranci innych grup. Natomiast na obrzezach puszczanskich granice etniczne pozostaly wyrazne: na polnocy i wschodzie osiedli Bialorusini, a na poludniu i zachodzie Malorusini (dzis okreslani jako Rusini lub Ukraincy).

Po dzis dzien obszar ten charakteryzuje sie bogactwem kulturowym, majacym swoje odbicie w mozaice etnicznej i wyznaniowej. Wyrazem tego sa widoczne w krajobrazie kopuly cerkwi i wieze kosciolow, przydrozne skupiska drewnianych krzyzy i kapliczek oraz ukryte wsrod polnych zadrzewien wielowyznaniowe cmentarze. To takze charakterystyczna drewniana architektura z calym bogactwem stylow i stosowanych powszechnie zdobien (nadokiennikow, podokiennikow, szczytow i wiatrownic). Formy zdobien bardzo czesto nawiazuja do elementow przyrodniczych, swiadczacych o silnym zwiazku lokalnej spolecznosci z otaczajacym ja krajobrazem. Odrebnosc kulturowa widoczna jest rowniez wyraznie w wyrobach rekodziela i przedmiotow codziennego uzytku.

To wszystko sprawia, ze region Puszczy Bialowieskiej, traktowany znacznie szerzej, niz tylko w granicach lasu, moze poszczycic sie bogactwem przyrody i rownie cennym bogactwem kulturowym.

Niniejsza publikacja, bedaca efektem warsztatow pilotazowego programu inwentaryzacji dziedzictwa kulturowego, realizowanego w ramach transgranicznego projektu DANCEE „Puszcza bez granic" jest proba pokazania tylko czesci zasobow i walorow kulturowych regionu Puszczy Bialowieskiej wytworzonych przez wieki przez miejscowa ludnosc w symbiozie z tym poteznym naturalnym organizmem.

Mamy nadzieje, ze przyczyni sie ona do wzmocnienia swiadomosci, jak wielka wartosc posiada spuscizna po naszych ojcach i dziadach, pomoze ocenic jak duzo mamy do stracenia i pokaze w jakim kierunku powinnismy skierowac wysilki, by nasze dziedzictwo kulturowe zachowac.

Miroslaw Stepaniuk
Koordynator projektu z ramienia PTOP

SPIS TRESCI
Wprowadzenie
Miroslaw Stepaniuk, Wiktar Fenczuk
Wiadomosci wstepne
Halina Lapinska
Projekt „Puszcza bez granic"
Miroslaw Stepaniuk, Wiktar Fenczuk
FORUM na Rzecz Ochrony Dziedzictwa Kulturowo - Przyrodniczego regionu Puszczy Bialowieskiej
Miroslaw Stepaniuk, Wiktar Fenczuk
Glowne cele i zalozenia oraz przebieg warsztatow inwentaryzacyjnych
Leanid Niesciarczuk
Podstawowe etapy powstania i funkcjonowania systemu ochrony dziedzictwa historyczno - kulturowego na Bialorusi i w Polsce
Jerzy Maciejczuk, Dariusz Stankiewicz
Ochrona zabytkow w Polsce - aspekty prawne i organizacyjne
Mikalaj Czerkas
Puszcza Bialowieska na mapach
Halina Lapinska
Przyklady dziedzictwa kulturowego wybranych polskich i bialoruskich gmin regionu Puszczy Bialowieskiej - potrzeba ich ochrony i zachowania
Artur Gawel
Zdobnictwo architektoniczne w drewnianym budownictwie na terenie gminy Dubicze Cerkiewne
Miroslaw Stepaniuk
Zabytkowy cmentarz we wsi Dubicze Cerkiewne
Mikalaj Czerkas
Palac carski w Bialowiezy
Halina Lapinska, Aleksandra Luksza
Kopyly - zalozenie parkowo - dworskie, inwentaryzacja i ocena stanu zachowania
Mikalaj Ulasiuk
Koncepcja rewaloryzacji zespolu parkowo - dworskiego „Kopyly" we wsi Pieramoha w Rejonie Kamienieckim
Jerzy Ostapczuk
Uwagi na temat ochrony tradycyjnego budownictwa drewnianego
Halina Lapinska , Aleksandra Luksza
Kuma chata we wsi Rozkowka, inwentaryzacja oraz proba rekonstrukcji
Swietlana Slowik
Z historii rozwoj u regionu Puszczy Bialowieskiej
Larysa Bycko
Tajemnica puszczy-z etnograficznej ekspedycji jednego dnia
Wiktar Fenczuk
Bocian bialy {Ciconia ciconia) czynnikiem rozwoju turystyki krajoznawczo - ekologicznej w regionie Puszczy Bialowieskiej